Điệu thức Dorian là gì trong âm nhạc ?

Để hiểu hơn về điệu thức Dorian trước tiên chúng ta cần phải hiểu điệu thức là gì? âm gia là gì ? 

Chúng ta đều biết rằng điệu thức chính là một âm giai.Vậy âm giai là gì? Chắc rằng khi bạn xem bài viết này cũng cũng biết âm giai là gì rồi. âm giai đơn giản chỉ là cách chia khoảng cách giữa nốt nhạc bất kỳ. Và cùng một nốt lặp lại một quãng tám cao hơn.Và điển hình chúng ta hay nhắc đến đó là âm giai trưởng hoặc âm giai thứ trong âm nhạc của phương tây. 

Vậy có sự khác biệt giữa âm gia trưởng và âm giai thứ không ?  Chúng ta hay cho rằng âm giai trưởng nghe vui tai,trong sáng, còn âm giai thứ lại cho ta cảm giác buồn, ảm đạm, tất nhiên  điều đó đôi khi đúng, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Sự khác biệt thực sự chính là sự sắp xếp của các quãng giữa âm giai trưởng và âm giai thứ.  Ví dụ, từ Đô đến Đô thăng là nửa cung.

Toàn bộ âm giai Đô trưởng là không có gì ngoài một loạt cung và nửa cung được sắp xếp theo thứ tự đặc biệt: đầu tiên là hai quãng một cung, 1 , 2, rồi nửa cung, then ba quãng một cung, và nửa cung. Đó là âm giai trưởng. Âm giai thứ gần như giống hệt về cách sắp xếp các quãng, sự khác biệt chính là ở nốt thứ ba của âm giai, trong âm giai thứ thì thấp hơn nửa cung, vì thế âm giai thứ nghe như thế này: Và không quan trọng bạn bắt đầu ở Đô hay Mi giáng hay Đô thăng, bạn luôn có thể nhận được một âm giai trưởng hoặc thứ bằng cách tuân theo chính xác sự sắp xếp của các quãng. Ví dụ, âm giai trưởng bắt đầu trên Fa thăng. Nó được gọi là Fa thăng trưởng. Đây là Fa thăng thứ. Và đây là âm giai trưởng bắt đầu từ Si giáng, đó gọi là Si giáng trưởng. và đây là Si giáng thứ, và cứ như thế. Nhưng điều quan trọng cần nhớ là hai loại âm giai, trưởng và thứ, là những điệu thức. Điệu thức trưởng và điệu thức thứ, hai trong số nhiều điệu thức.

Để hiểu sâu hơn chúng ta hãy tìm hiểu về tác phẩm  ‘Lễ hội’ (Festival) của nhạc sĩ vĩ đại người Pháp Debussy. Tác phẩm hoàn toàn dựa trên các điệu thức không phải trưởng lẫn thứ, hay trong tiếng Pháp, ‘Fétes’, sử dụng tất cả các loại điệu thức khác, mà không phải trưởng hay thứ. Bạn sẽ chỉ nghe những âm thanh đẹp đẽ có vẻ hơi lạ và gây nhột tai. Khi bạn nghe tác phẩm này, đặc biệt ở đoạn kết, bạn sẽ có thể nhận biết hầu hết những điều đặc biệt đang diễn ra. Vì vậy, trong thời điểm này, chỉ cần tận hưởng nó và tưởng tượng một lễ kỷ niệm ban đêm lộng lẫy, với ánh đèn màu và đèn lồng ở khắp mọi nơi, pháo hoa tuyệt đẹp trên bầu trời, và mọi người nhảy múa trong trang phục lâu đời. Và đột nhiên, ở giữa bản nhạc, nhạc khiêu vũ bị ngắt, chúng ta mơ hồ nghe thấy một cuộc diễu hành ở đằng xa. Cuộc diễu hành giống như âm nhạc ngày càng gần hơn, và cuối cùng khi nó đến trong tất cả vinh quang nhạc khiêu vũ và nhạc diễu hành được nghe cùng nhau trong một sự pha trộn thú vị của âm thanh hỗn độn. Và cuối tác phẩm, trời tối dần, đám đông vãn đi, âm nhạc cũng vậy và tất cả kết thúc trong lời thì thầm, với một, hai tiếng vọng của lễ hội đêm đang lơ lửng trong không khí.

Đây là ‘Fétes’ của Debussy. Tác phẩm thú vị vừa rồi như thế nào? Nó làm tôi thực sự nổi da gà. Rất nhiều phấn khích trong đó đến từ thực tế rằng nó sử dụng những âm giai hay điệu thức kỳ lạ, không phải trưởng lẫn thứ. Ví dụ, ngay từ đầu, xuất hiện giai điệu khiêu vũ xoắn ốc thoạt nghe như thể nó ở điệu thứ thông thường. Trên thực tế, năm nốt nhạc đầu tiên của nó chính xác là năm nốt đầu tiên của âm giai thứ: Nhưng sau đó đến bước ngoặt. Những nốt này không thuộc về bất kỳ âm giai thứ nào chúng ta biết. Nó là âm giai của điệu thức Dorian.giờ chúng ta hãy đi tìm hiểu xem điệu thức Dorian này là gì, và tại sao nó nghe rất đặc biệt.

Từ Dorian rõ ràng xuất phát từ tiếng Hy Lạp. Và trên thực tế, cũng như tất cả điệu thức khác chúng ta sắp khám phá, đều có nguồn gốc từ âm nhạc của Hy Lạp cổ đại. Ta không biết nhiều về âm nhạc Hy Lạp cổ. Những gì ta biết là rằng các điệu thức Hy Lạp cuối cùng đã đến Rome và được chấp nhận bởi nhà thờ Công giáo La mã trong suốt thời Trung Cổ dưới hình thức hơi khác. Nhưng nhà thờ vẫn giữ tên Hy Lạp cũ cho các điệu thức: Dorian, Phrygian, Lydian, Mixolydian, Aeolian, Locrian, and Ionian. Chúng là những cái tên khó. Tôi biết. Nhưng chúng dễ hiểu hơn nhiều so với cách phát âm tên của chúng. Và ngày nay chúng vẫn được sử dụng trong nhà thờ Công giáo khắp thế giới, trong những bài thánh ca được gọi là Bình ca (plainsong).

Đây là một ví dụ nhỏ về bình ca, với điệu thức Dorian: ‘Miserere’ ‘Amen’ ‘Alleluia’ đều được viêt ở điệu thức Dorian, Và sử dụng chính xác cùng âm giai, cùng cách sắp xếp quãng, như Debussy sử dụng trong ‘Fétes’. Nhưng âm giai đó là gì? rất đơn giản, để tìm điệu thức Dorian trên piano, tất cả những gì bạn phải làm là bắt đầu từ nốt Rê và chỉ chơi nốt trắng cho đến nốt D tiếp theo. Điều đó cũng đúng với tất cả điệu thức nhà thờ khác, nhân tiện, tất cả đều được tìm thấy bằng cách bắt đầu từ nốt trắng nhất định và tạo âm giai chỉ bằng các nốt màu trắng đi lên. Đó là may mắn sao? Chúng tôi đặc biệt may mắn với điệu thức Dorian, bởi vì nó bắt đầu bằng D, và D là chữ cái đầu tiên của từ Dorian!

Vì vậy, bạn không có lý do gì để quên cách tìm điệu thức này trên piano của bạn: Dorian, chữ D viết hoa, nốt D, đi lên các nốt trắng: Và đấy

Một tác phẩm khác trong điệu thức Dorian có thể bạn cũng biết, đó là . ‘Every time I think that I’m the only one who’s lonely.’ ‘Someone calls on me.’ ‘And every now and then I spend my time at rhyme and verse.’ ‘And curse those faults in me.’ ‘And then along comes Mary.’ Along… ‘Along Comes Mary’, ở điệu thức Dorian cổ xưa và đáng kính cùng một điệu thức mà ta vừa nghe ở Debussy và trong bài thánh ca đơn giản.Vậy điệu thức Dorian có xuất hiện trong thể loại nhạc Pop ngày nay không ?

Từ thời của Bach cho đến đầu thế kỷ của chúng ta khoảng hai trăm năm âm nhạc phương Tây của chúng ta hầu như chỉ dựa trên hai điệu thức trưởng và thứ. Bây giờ tôi không thể đi sâu vào lý do tại sao, nhưng đó là sự thật. Vì hầu hết âm nhạc ta nghe trong các buổi hòa nhạc ngày nay được viết trong khoảng thời gian hai trăm năm đó, chúng ta có thể nghĩ rằng tất cả là điệu thức trưởng và thứ. Nhưng lịch sử của âm nhạc dài hơn nhiều so với chỉ hai trăm năm. Có rất nhiều bản nhạc được hát và chơi trước Bach, sử dụng các kiểu điệu thức khác. Và trong âm nhạc của thế kỷ của chúng ta, khi các nhà soạn nhạc cảm thấy mệt mỏi vì bị mắc kẹt với trưởng và thứ mọi lúc, đã có sự hồi sinh lớn của các điệu thức trước Bach. Đó là lý do Debussy sử dụng chúng rất nhiều, và các nhà soạn nhạc hiện đại khác như Hindemith và Stravinsky, và hầu như tất cả nhạc sĩ trẻ của nền âm nhạc pop sôi động ngày nay. Các điệu thức đã cung cấp âm thanh tươi mới, sự giải thoát khỏi cái cũ, khỏi điệu thức trưởng và thứ bị dùng quá mức. Chẳng hạn, nếu phần mở đầu điệu swing của ‘Along Comes Mary’ đã được viết theo điệu thức thứ một cách thông thường, nó sẽ giống như thế này. Kiểu “Square dance”, đúng không? Thật bình thường. Nhưng, Có một cú hích trong nó, và cú hích đó là Dorian. Bạn thấy đó, điệu thức Dorian này gần giống như điệu thức thứ thông thường, nhưng không hoàn toàn. Và điều đó tạo nên sự khác biệt lớn. Chính nó mang lại cho âm nhạc một cảm giác cổ xưa, nguyên thủy, phương Đông. Đó là lý do bài thánh ca đơn giản ta đã nghe lại rất xúc động, cổ xưa đến mức dường như vượt thời gian.

Đó là lý do giai điệu trong ‘Fétes’ của Debussy có vẻ kỳ lạ và khác thời đại. Và đó là lý do tại sao ‘Along Comes Mary’ nghe rất nguyên thủy và trần tục. Ngược lại, nghe phần mở đầu Bản giao hưởng thứ sáu của Sibelius, cũng ở điệu thức Dorian. Và xem nếu bạn có thể cảm thấy phẩm chất cổ xưa, vô tận, nghiền ngẫm như thế một lần nữa chỉ là lần này từ những khu rừng hẻo lánh, hiu quạnh của Phần Lan: Bạn hiểu điều tôi muốn nói về cảm giác đặc biệt của điệu thức Dorian chứ? Bạn bắt đầu nghe thấy âm thanh đó trong tai mình không? Chúng ta hãy tìm hiểu kỹ thuật trong một phút, và tìm ra chính xác điều gì đã mang lại cho chúng ta cảm giác này. Như chúng ta biết, điệu thức Dorian này gần như giống điệu thức thứ thông thường với một sự khác biệt rất lớn: ở điệu thức thứ nốt thứ bảy được gọi là ‘dẫn tông’, bởi vì nó dẫn ta về chủ âm, đó là Rê. Và nốt dẫn tông đó kéo ta về chủ âm bằng quãng nhỏ nhất có thể, cụ thể là một nửa cung. Bạn thấy đó. ‘Amen.’ Như thể nốt dẫn tông đó đang yêu chủ âm và bị kéo về phía đó. Nó muốn ôm lấy, muốn đến đó, và nó làm được. Nhưng trong điệu thức Dorian, nốt thứ 7 là thấp hơn nửa cung, giữa nó và chủ âm cách nhau 1 cung. Vì vậy, dường như lực dẫn không mạnh mẽ. Đó không là tình yêu với chủ âm. Nó đủ thân thiện, nhưng nó chỉ muốn bắt tay. Bạn có cảm thấy nghe có vẻ trang trọng, kỳ lạ và điệu thức không? Giây phút chúng ta nghe ‘Amen’, chúng ta cảm thấy đằng sau nó sức nặng của nhiều thế kỷ, của một nền văn hóa khác, lâu đời hơn, phương Đông hơn. Bach chưa bao giờ viết ‘Amen’ như thế, và Beethoven hay Brahms cũng vậy. Nhưng trong thế kỷ của chúng ta, nó luôn được viết ra. Ví dụ: ‘Secret Agent Man, Secret Agent Man.’ Đó không phải là Amen, tất nhiên rồi, nhưng về mặt âm nhạc, nó chính xác là cùng ý tưởng. Các bạn thấy chứ? Đó là rất nhiều điều về điệu thức Dorian mà bạn có thể không bao giờ quên miễn là bạn sống, Bắt đầu ở D. Đúng.